Zeg het Gewoon, is de titel van een van onze meest gevraagde voorstellingen. Het gaat over spreken en zich uitspreken, over het ontwikkelen van een open en continue feedbackcultuur in organisaties, over diep luisteren en over de kracht van emoties en kwetsbaarheid daarin.
September feedbackmaand lijkt het wel. Onze agenda staat vol voorstellingen en trainingen over feedback, soms geflankeerd met de keynote Feedback die plakt van Ingrid Crollet.
Heerlijk om zo’n uitgebreide rit op een van mijn stokpaardjes te mogen doen. De hamvraag die duidelijk bovendrijft is: “Moeder, waarom zwijgen wij?”
Waar ik in het algemeen hoop uit put, is dat we ze stilaan in de verleden tijd mogen stellen, zo lijkt het wel. Want er wordt niet meer zo luid gezwegen als in de paar tientallen jaren ervoor. Worden we wakker uit de zombieslaap van het consumentisme? Trekken we eindelijk weer wat hippiekleren aan?
#metoo, #blm, de bijna dagelijkse verhalen over machtsmisbruik in organisaties, klokkenluiders als Thomas Goorden, journalistiek zoals Apache,… zijn bewegingen en mensen die tonen hoeveel schade ontstaat door te (blijven) zwijgen, en zij doorbreken die. De documentaire Godvergeten is daar op dit eigenste moment een gruwelijk, maar zo nodig voorbeeld van. Hulde aan de makers.
Toch wordt er in dagelijkse situaties nog vaak gezwegen waar er gesproken moet worden. Hoe komt dat? Een van de antwoorden op de vraag is tegelijk simpel en complex. We zwijgen omdat patriarchale neoliberale machten dat heel handig vinden voor de status quo. En dat zwijgen duwden en duwen die systemische machten overal in opvoeding en onderwijs, verpakt met strikjes van beleefdheid en manieren.
In workshops stuiten we op die ingesleten “scripts” bij mensen. Ook als het gewoon gaat over ergens eerlijk feedback over geven aan een collega. (En wat is nu in hemelsnaam het nut van iemand te laten aanmodderen, daar niets over te zeggen, maar daar wel over te liggen roddelen…?)
– Het is toch niet aan mij om dat te zeggen.
– Spreken is gevaarlijk, dat kan als een boomerang in mijn gezicht ontploffen.
– Ik weet niet hoe de ander gaat reageren.
– Ik wil de ander niet kwetsen.
Daar even rationeel naar kijken, toont vaak dat het specifieke spreken waar het op dat moment over gaat helemaal niet zoveel kwaad kan, integendeel. Dikwijls blijkt naast de ingesleten denkpatronen vooral een gebrek aan emotievaardigheid. Dat komt natuurlijk omdat de hele wereld van emoties ook al zo handig weggeduwd wordt, zeker uit professionele middens. Jeroen Olyslaeghers formuleert dat heel treffend: “Het verdacht maken van emoties is ook sussende onzin, fezelen vanuit de hoogte.”
Emoties worden samen met ongevraagd spreken in hetzelfde verdomhoekje van quasi hysterisch geclasseerd. Voor wie het nog niet weet, het woord hysterisch komt van baarmoeder. Patriarchale machten sluipen steevast in taal.
Soms komt bij de keuze om niet te spreken een andere kracht om de hoek kijken. De kracht van – soms egoïstisch – comfort. Mensen laven zich dan soms valselijk aan gezegdes als Spreken is zilver, zwijgen is goud. Of ze vinden mensen die zich uitspreken, te veel, te luid, te aanwezig, te emotioneel en dus… niet professioneel. Of er wordt gedweept met iets als pseudo-introvertie. (Er gaan bij mij in sommige gevallen alarmbellen af als iemand zich psychologisch onveilig voelt omdat iemand anders spreekt.)
Alain zette gisteren een personage neer dat het heel raak zei: “Introverten worden hier maar als flinker en braver gezien, en ze moeten oei en ai beschermd worden tegen die boze gemene extraverten!”
Wanneer je met het bewaken van je eigen comfort onrechtvaardige of ongezonde machtssytemen ondersteunt, is dat nochtans niet neutraal. Alle mooie gezegdes ten spijt.
Zwijgen is geen goud.
Luisteren is goud.
Luisteren betekent ook: helpen spreken. Want spreken is niet gemakkelijk, gezien de diep ingesleten zwijgpatronen waar veel mensen van vervuld zijn.
Luisteren betekent ook: helpen stoppen met zwijgen. Helpen zeggen wat gezegd moet worden.
Mensen zeggen vaak: “Maar ik weet niet hoe ik het moet zeggen.” Ook dat is een script: het idee dat je alleen mag praten als je het helemaal juist doet. En het is weer een reden waarom zoveel mensen niet spreken.
Een cursist trok deze week een mooie conclusie uit een workshop:
“Je kan beter smossend feedback geven, dan geen feedback geven.”
En dat geldt voor alle soorten spreken. Omgekeerd: luister dus naar de intentie van mensen, onderzoek het, bevraag het. Wees niet bang van wat snedigheid of emoties.
Neem écht tijd als het over ernstige zaken gaat, ga zitten.
En vergeet niet te lachen als het over lichte zaken gaat. Het zijn in die gevallen maar gewoon mensen die mensen zijn. Luister voorbij het gesmos.
Dat is goud waard.
>>> TIP: Communiceren met Lijf, Liefde en Lef – een workshop over authentiek en veerkrachtig spreken en luisteren, op 24 januari 2024
foto: Lee De Koker is speler bij TIM Theater en als verpleegkundige pleitbezorger voor spontaniteit in de zorg